TITO SAGRADIO SOLITER od 14 spratova samo DA BI GA SAKRIO OD POGLEDA: ČUDESNA PRIČA o jednom od najviših ZVONIKA SRBIJE

Zvonik pored Crkva Svete Trojice u Trsteniku ima zaista neobičnu sudbinu. Jedan je od najvećih, tačnije najviših u Srbiji, nastao je slučajno, oštećen je i obnavljan, ima sat sa četiri brojčanika okrenuta na četiri strane sveta, a zbog njega je čak izgrađen i prvi hotel u ovom gradiću.

Trstenik se nalazi na desnoj obali Zapadne Morave, na padinama Goča i Gledećkih planina. Iz srednjeg veka na teritoriji grada ostale su crkve i manastiri (najpoznatiji su Ljubostinja i Veluće i crkva Svete Petke), a savremeno doba ostavilo je Prvu petoletku, nekadašnjeg giganta koji je osuđen da polako propada zapušten i zarastao u korov.

Ovaj gradić kroz koji prolazi 21. meridijan, zapljuskuju talasi Zapadane Morave, a ime je dobio prema trsci koja je rasla na obali reke. Putevi ka njemu vode iz pravca Kruševca sa jedne i Vrnjačke Banje i Kraljeva sa druge strane. 

Trstenik predstavlja metoh zadužbine kneza Lazara, kažu da je tajnovita prošlost ovog gradića, a njime su prolazile i harale mnoge vojske, najviše turska i austorugarska.

Ali, da se vratimo početku ove priče. Kojim god putem da stižeteu Trstenik uživaćete gledajući obronke Goča i Gledećkih planina, a zatim u reku, njenu obalu i mostove. Dok ne stignete u grad. A tada će pažnju da vam privuče jedan visoki beli zvonik sa satom. Ovo je priča o njemu i crkvi pored koje je izgrađen.

Foto: Aleksandar Ignjatović

Crkva Svete Trojice, posvećena Silasku Svetoga Duha, nalazi se u centru Trstenika i građena je od 1898. do 1900. godine na mestu na kome je bila skromnija bogomolja. Prema dostupnim izvorima bila je prva koja je sagrađena u takozvanom neomoravskom stilu. 

Važi za jednu od najakustičnijih u Srbiji, a crkveni hor "Boško Jugović" već više od jednog veka u njoj peva. 

Arhitekta Dušan Živanović, utemeljivač nacionalnog stila srpskog graditeljstva s kraja 19. veka, bio je projektant je ove građevine. On je bio inspirisan manastirima moravske škole, a postoji velika sličnost sa crkvom kralja Milutina na Hilandaru.

Foto: Aleksandra Ignjatović

Reč je o jednokupolnoj građevini sa trikonhosom u osnovi. Crkva je zidana od belovodskog peščara, opeke i maltera. Fasada je ukrašena po ugledu na Lazaricu.

Zvonik je sazidan posle izgradnje crkve (1903) i sa visinom od 33 metara smatra se jednim od najviših u Srbiji. Sat na zvoniku montiran je 1927. godine. Takav sat je u to vreme bio prvi u Srbiji i mogao je da se se vidi iz svih delova varoši.

Sat sa četiri brojčanika okrenuta na četiri strane sveta smatra se remek-delom nemačke fabrike Vele, a model je iz 1910. godine. Pretpostavlja se da je proizveden nekoliko godina pre montaže.

Trsteničani su oduvek voleli crkveni sat koji ih je od postavljanja služio sve do Drugog svetskog rata. Popravljen je sredinom pedesetih godina, a zatim i osamdesetih od strane inženjerske ekipe Prve petoletke koja je tada delimično i modernizovala sat.

Ponovo je stradao prilikom NATO bomabrdovanja 1999. godine kada su od detonacije polupucala stakla iznad zvona. Nije radio sve do 2018. kada je inženjer Nenad Mitrović (koji je bio deo ekipe Petoletke i učestvovao u obnovi i modernizaciji) uspeo da popravi složeni mehanizam. Zahvaljujući njemu, posle 19 godina sat je ponovo počeo da kuca.

Foto: Aleksandra Ignjatović

Prijatan zvuk, jednom na pola sata, a na pun, onoliko puta koliko je sati, ponovo se čuje na kilometar i po dalje, naročito noću, kada dolina Zapadne Morave utihne u san.

- Na svetu, barem prema mojim saznanjima, osim u Gvatemali i u Holandiji, a ta dva sata su muzejski primerci, nema takvog modela. Kod nas ga je montirao Slovenac Julijan Tavčar iz Jesenica, a zaštitni drveni orman oko sata napravila je radnja "Pantović i Putnik" - kazao je za svojevremeno Novosti, inženjer Nenad Mitrović i dodao:

 - Nemačka fabrika L. V. Vele radila je do 1960. godine kada je izgorela, a proizvodila je satove i zvona.

Trstenički sat ima četiri brojčanika okrenuta na četiri strane sveta, a prečnika su oko dva metra. Sam sat težak je oko 300 kilograma, dok tegovi imaju 100 kilograma manje.

Sat je povezan sa jednim od četiri zvona, a na vrhu klatna je opružni lim koji prati kretanje klatna, pa se tako u toku dana savije po 86.000 puta, odnosno u toku meseca - dva i po miliona puta.

А kako je zvonik dobio sat koji i danas podseća Trsteničane o tačnom vremenu na sve četiri strane sveta?

Foto: Aleksandra Ignjatović

Trsteničanka Ćirka Stamatović nije imala svog poroda, pa je 1912. godine zaveštala dućan gradu i crkvi za kupovinu sata za zvonik. Iste godine je i preminula. Zaveštanje bi brzo bilo i ispunjeno da nije izbio Prvi pa onda i Drugi balkanski, a ubrzo i Prvi svetski rat tako da je testament ove plemenite žene i humanitarke ostao zaboravljen i zaturen među sudskim spisima.

Petnaest godina kasnije, istaknuti trstenički trgovac, Vasa Anđelković setio se zaveštanja Ćirke Stamatović i krenuo u potragu za dokumentom. Na sreću, testament je preživeo ratove i 1927. godine crkva Svete Trojice dobila je nova zvona (stara su pretopljena za ratne potrebe) i velelepni mehanizam sa brojčanicima na četiri strane sveta.

- Prema pričama starih Trsteničana, pre izgradnje nove crkve, nezapamćena poplava zadesila je ovaj grad. Zapadna Morava se izlila toliko da je dobar deo prvobitne bogomolje bio pod vodom. Iz tog razloga, nova svetinja ima stepenište koje je postavljeno iznad kote te poplave kako (u slučaju da se ponovo dogodi) voda ne bi ušla u crkvu - priča za K1info Zoran Aćimović, rođeni Trsteničanin,  projektant u penziji koji je svojevremeno bio zadužen za izgradnju i urbanizam, i dodaje:

Foto: Aleksandra Ignjatović

- U vreme kada je izgrađen, zvonik sa satom bio je najviša građevina u Trsteniku. Video se iz svih delova grada, a i putnici koji su dolazili još iz daleka su mogli da ga spaze. Kasnije, u doba komunizma, kada je crkva bila u nemilosti, tako nešto bilo je nedopustivo. Zato je, kažu ovdašnji stari, Tito naredio da se izgradi zgrada viša od tornja koja bi ga zaklanjala. I tako je Trstenik dobio soliter od 14 spratova.

Ružna građevina od crvene cigle u socijalističkom stilu, koja je dugo bila uvek prazan hotel,  delimično je iz određenih pravaca  zaklonila toranj. Ali, lepi, beli zvonik i dalje dominira centrom Trstenika i privlači pažnju svakoga ko dođe u ovaj grad.

Zvonik je nastao - slučajno

Kako pričaju stari Trsteničani, po projekat za novu crkvu išlo se u Beograd. Izabran je projekat arhitekte Dušana Živanovića, a zahvaljujući ktitorima i dobrotvorima uskoro nabavljem i materijal za izgradnju.

Međutim, malo su se preračunali i u Trstenik je stiglo više materijala nego što je bilo potrebno. Rešenje je bilo - izgradnja visokog zvonika pored crkve. 

Ko zna, da nije bilo ovog "previda" verovatno Trsteničani nikada ne bi slušali zvuk časovnika i proveravali vreme gledajući u četiri časovnika postavljena na tornju.

 

Ostavite komentar

strikan strikan

kome je Tito naredip!? PS: Zašto ne može ćirilica?

21.08.2023 16:14

0 0 Odgovori